Rynek Wielki (Zamość)

---

Charakterystyka

Na Rynku Wielkim w Zamościu możemy zauważyć zabytkowe kamienice z podcieniami, które otaczają rynek z każdej strony. W centrum tego placu znajdują się istotne budowle, w tym ratusz. Warto jednak zauważyć, że ratusz nie zajmuje centralnej pozycji, jak to ma miejsce w wielu innych średniowiecznych rynkach. Został on usytuowany w północnej pierzei, po stronie zachodniej, w pobliżu ulicy Solnej, i delikatnie wysunięty w kierunku rynku. Taki rozkład budynków był podyktowany wolą Jana Zamoyskiego, założyciela miasta, dla którego kluczowym obiektem był pałac, a nie ratusz, aby nie konkurował on z najważniejszymi budowlami Zamościa.

Ratusz charakteryzuje się imponującą 52-metrową wieżą zegarową oraz szerokimi, wachlarzowymi schodami, które zostały dodane w XVIII wieku. Od zachodniej i wschodniej strony rynku prowadzi po trzy ulice, w tym dla obu kierunków ulica S. Staszica, a także Grodzka w obu kierunkach. Po stronie zachodniej znajduje się ulica H. Kołłątaja, natomiast po stronie wschodniej ulica Ormiańska. Oprócz tego, w osi północ-południe funkcjonuje ulica Solna na północ, prowadząca w stronę Rynku Solnego, oraz ulica B. Moranda na południu, zmierzająca w kierunku Rynku Wodnego.

Interesującym elementem urbanistycznym jest druga ulica, Ratuszowa, która biegnie na północ od krawędzi Rynku Wielkiego. Pojawiła się ona w XVII wieku po oddzieleniu ratusza od przyległych do niego kamienic. Główną arterią w Zamościu była ulica Grodzka, prowadząca do pałacu, stanowiącego „głowę” miasta. Ulica ta, przebiegająca na linii wschód-zachód, pełni rolę kręgosłupa rynku, od którego odchodzą jego „ramiona”, takie jak wcześniej wspomniane ulice Solna i B. Moranda.

Kamienice

Na Zamość od lat przyciąga uwagę turystów i entuzjastów architektury, a jednym z najważniejszych punktów jest Rynek Wielki. W jego obrębie znajdują się liczne kamienice, które mają swoje unikalne charaktery i historię. Oto krótkie omówienie tych, które można znaleźć w różnych pierzejach rynku, z wyjątkiem północnej, na której usytuowany jest ratusz.

Pierzeja północna (ulica Ormiańska)

Na wschodnich krańcach rynku usytuowane są kamienice ormiańskie, pochodzące z pierwszej połowy XVII wieku, które wyróżniają się swoją architekturą – z attykami oraz bogato zdobionymi płaskorzeźbami. Wśród nich można wymienić:

• kamienica Wilczkowska (Wilczka),
• kamienica Rudomiczowska (Rudomicza),
• kamienica Pod Aniołem lub Bartoszewiczów,
• kamienica Pod Małżeństwem lub Szafirowa,
• kamienica Pod Madonną.

Na zachodniej stronie ratusza, znajduje się jedna kamienica z podcieniami, również z I połowy XVII wieku, przekształcona w XIX wieku, w której obecnie znajduje się hotel.

Pierzeja wschodnia

• Rynek Wielki 16 – kamienica Tatułowiczowska, z okresu XVI/XVII wieku, przebudowana w połowie XIX wieku,
• Rynek Wielki 14 – kamienica Autunowiczowska, pochodząca z początku XVII wieku,
• Rynek Wielki 12 – kamienica Tobiaszowska, datująca się na XVI/XVII wiek,
• Rynek Wielki 10 – kamienica Owanisowiczowska, z połowy XVII wieku,
• Rynek Wielki 8 – kamienica Pod św. Kazimierzem z jego figurą, pierwsza połowa XVII wieku, a rozbudowana pod koniec tego wieku,
• Rynek Wielki 6 – kamienica Birkowskiego (Akademicka), na początku XVII wieku,
• Rynek Wielki 4 – kamienica Abrekowska, z I połowy XVII wieku,
• Rynek Wielki 2 – kamienica Piechowiczowska (Apteczna, Rektorska), z I połowy XVII wieku, rozbudowana w XVIII wieku; znana jako pierwsza polska apteka – Apteka Rektorska, która funkcjonuje do dziś.

Pierzeja południowa (ulica S. Staszica)

• ul. S. Staszica 17 – z drugiej połowy XVII wieku,
• ul. S. Staszica 19 – kamienica Kinasta, z XVI/XVII wieku, rozbudowana w I połowie XVII wieku,
• ul. S. Staszica 21 – kamienica Bernego, z XV/XVII wieku, przekształcona w I połowie XVII wieku,
• ul. S. Staszica 23 – kamienica Telanowska (Zamoyskich), z końca XVI wieku, która doczekała się przebudowy pod koniec XIX wieku,
• ul. S. Staszica 25 – kamienica Morandowska II (Fołtynowiczowska) z dekoracyjnymi fryzami, z XVI/XVII wieku,
• ul. S. Staszica 27 – kamienica Szczebrzeska, której początki sięgają XVII wieku,
• ul. S. Staszica 29 – kamienica Bystrzyckiego, początek XVII wieku,
• ul. S. Staszica 31 – kamienica Turobińska, też z początku XVII wieku.

Pierzeja zachodnia

• Rynek Wielki 1 – kamienica Lubelska, z końca XVI wieku, przerabiana w połowie XVII wieku, a także rozbudowywana w II połowie XIX wieku oraz na początku XX,
• Rynek Wielki 3 – kamienica Malarzowa, z XVII wieku, poddana rozbudowie w II połowie XIX wieku,
• Rynek Wielki 5 – w tym miejscu znajduje się kamienica Linkowska (Linkowa), z rzeźbami Minerwy i Herkulesa, datująca się na II połowę XVII wieku,
• Rynek Wielki 5a – kamienica Dymitra Greka (Dom Pański), odbudowana w latach 50. XX wieku, w miejsce wcześniejszej, rozebranej w XIX wieku; wyróżnia się attykami, podobnie jak kamienice ormiańskie,
• Rynek Wielki 7 – kamienica Morandowska I, z XVI/XVII wieku, która została rozbudowana w XX wieku,
• Rynek Wielki 7a – z XVII wieku, która również przeszła rozbudowę w późniejszym czasie,
• Rynek Wielki 9 – kamienica z XVII wieku, rozbudowana w późniejszym okresie,
• Rynek Wielki 11 – kamienica, która została odbudowana w połowie XX wieku, po rozbiórce, która miała miejsce w II połowie XIX wieku.

Kamienice te nie tylko przyczyniają się do unikatowego charakteru Rynku Wielkiego, ale również ukazują bogatą historię i różnorodność architektoniczną Zamościa, zwracając uwagę na ich znaczenie zarówno dla mieszkańców, jak i dla turystów odwiedzających to zabytkowe miejsce.

Rynek Wielki dawniej i obecnie

Na przestrzeni lat Rynek Wielki w Zamościu przeszedł szereg znaczących zmian. W szczególności XIX wiek przyniósł modyfikacje, które wpłynęły na wygląd wielu kamienic, pozbawiając je attyk oraz ozdób. W niektórych z nich nawet wprowadzono balkony. Dawniej, w obrębie rynku rosły drzewa, a po zakończeniu II wojny światowej, w każdej ćwiartce znajdowały się niewielkie skwery, co nadawało przestrzeni przyjemny charakter; w tym czasie miejsce to funkcjonowało pod nazwą pl. A. Mickiewicza. Obecnie, skwer może być znaleziony jedynie w jego południowo-zachodniej części.

Bez względu na zmiany, które zaszły, Rynek Wielki pozostaje ważnym punktem spotkań dla mieszkańców oraz centrum ruchu turystycznego. Przed ratuszem została zainstalowana płyta upamiętniająca wizytę Józefa Piłsudskiego w 1922 roku, co podkreśla historyczne znaczenie tego miejsca.

W otaczających rynek kamienicach mieści się szereg atrakcji, które przyciągają zarówno lokalną społeczność, jak i turystów. Znajdują się tu jednostki kulturalne, takie jak: Muzeum Zamojskie, Muzeum Techniki Drogowej i Mostowej Okręgu Lubelskiego oraz Biuro Wystaw Artystycznych – Galeria Zamojska, a także Galeria Fotografii „Ratusz”. Oprócz instytucji kulturalnych, rynek oferuje również przestrzeń do zakupów w licznych sklepach i księgarniach oraz gastronomię, gdzie latem rozstawiane są urokliwe ogródki pod parasolami.

Rynek Wielki jest również miejscem, gdzie odbywają się różnorodne wydarzenia kulturalne i rozrywkowe. Regularnie organizowane są tutaj święta państwowe, imprezy takie jak Jarmark Hetmański, a także spektakle w ramach Zamojskiego Lata Teatralnego. Ponadto, często odbywają się wystawy, koncerty, zjazdy oraz pokazy.

Co ważne, Rynek Wielki jest zamknięty dla ruchu samochodowego z wyjątkiem nielicznych sytuacji, co sprawia, że przestrzeń ta jest dedykowana przede wszystkim pieszym, co pozwala cieszyć się jej urokami w spokoju.

---

Oceń: Rynek Wielki (Zamość)

---