Apteka Rektorska w Zamościu

---

Budynek apteki

Na podstawie planu Zamościa z przełomu lat 1603–1604 można odtworzyć historię narożnej działki usytuowanej przy Rynku Wielkim 2, która w tamtych czasach należała do Krzysztofa Lechtha, murarza. Wydaje się, że na tej działce stał najprawdopodobniej drewniany dom. Zmiany nastąpiły w 1609 roku, kiedy to działkę zakupił Szymon Piechowicz.

Właśnie za czasów Piechowicza powstała reprezentacyjna, piętrowa kamienica z attyką, co można zaobserwować, biorąc pod uwagę jego profesję aptekarza oraz szereg godności, które przyznano mu, w tym tytuł profesora i rektora Akademii Zamojskiej, a później również rajcy miejskiego. Od tego momentu narożne pomieszczenie kamienicy pozostało niezmiennie użytkowane jako apteka, co stanowi część lokalnej tradycji. Układ amfiladowy niewielkich pomieszczeń znajdujących się za apteką był charakterystyczny dla tego typu placówek.

Piechowicz pozostawał właścicielem kamienicy aż do 1651 roku, a z lustracji z 1657 roku wynika, że po jego śmierci nieruchomość przeszła w ręce jego syna Stanisława, również aptekarza, oraz córek Marianny i Katarzyny. Wkrótce nastąpiła zmiana właścicieli – Stanisław Augustynowicz i Jan Przybysławski, którzy byli zięciami Piechowicza, przejęli aptekę. O tym, że apteka szczególnie interesowała Augustynowicza, decydowała także jego profesja aptekarza. W końcu XVII wieku w dokumentach jako współwłaścicielki kamienicy występują Marianna Augustynowiczowa oraz Katarzyna Przybysławska. W testamencie z około 1695 roku, Katarzyna zapisuje połowę kamienicy Ignacemu Bienieckiemu oraz dwóm zamężnym córkom: Annie Kruszyńskiej i Zofii Kurkiewieżowej.

W połowie XVIII wieku kamienica znalazła się w rękach Marianny i Wojciecha Wesołowskich, później ich córki oraz syna Piotra, kleryka seminarium w Zamościu. W 1783 roku nieruchomość powędrowała do Jana Nachtygala, który nabył ją w stosunkowo niskiej cenie 1 662 zł z uwagi na jej zły stan. W latach 1783–1787 kamienica została wyremontowana, w czasie którego nadbudowano drugie piętro, a attykę usunięto. Akta Zarządu Miejskiego z tego okresu wskazują: „Nachtygal Joannes posiada kamienicę trzykondygnacjową”.

Następnie nowym właścicielem kamienicy okazał się aptekarz Jan Kanty Terlecki z Białej, który gospodarował apteką od 1809 roku. Po śmierci Terleckiego w 1836 roku, jego żona Joanna miała trudności w znalezieniu wykwalifikowanego aptekarza. Apteka zmagająca się z brakiem odpowiednich pracowników, prowadziła zatrudnienie dwóch uczniów, którzy nie mieli żadnego wykształcenia zawodowego. W styczniu 1837 roku, podczas kontroli przeprowadzonej przez zastępcę lekarza obwodu zamojskiego, Terlecka uzyskała tymczasowe pozwolenie na kontynuowanie działalności apteki przez jednego z uczniów z wykorzystaniem pomocy doktora medycyny Schumachera, ordynatora w szpitalu wojskowym. W czerwcu tego samego roku do Zamościa przybył z Charkowa brat właścicielki, Fryderyk Fischer, który właśnie uzyskał dyplom lekarza. W maju 1839 roku Fischer opuścił twierdzę, a kontroli w aptece wykazały niewłaściwy porządek. Zdecydowano, że w ciągu miesiąca Terlecka zamknie aptekę lub zgłosi fachowego pracownika. Zniechęcona problemami związanymi z zatrudnieniem w 1842 roku, sprzedała aptekę Janowi Kłossowskiemu, a od tego momentu kamienica z apteką przeszła w ręce Kłossowskich.

Rodzina Kłossowskich zarządzała apteką przez wiele lat; kolejno apteką zajmowali się Karol Kłossowski oraz jego brat stryjeczny Zdzisław Kłossowski, a po jego śmierci odpowiedzialność za aptekę wzięły na siebie: żona Regina Kłossowska oraz trzy zamężne córki: Stefania Szperlowa, Wanda Minczewska i Mana Szelchauzowa.

W 1891 roku, po śmierci Karola Kłossowskiego, przeprowadzono remont kamienicy, który obejmował wymianę okien i drzwi, naprawę dachu i pieców oraz malowanie pomieszczeń na drugim piętrze. Kamienica przeszła także inne prace konserwatorskie w latach 1911–1929, a kolejne w latach 1934–1937.

Do początku XX wieku budynek wyróżniał się boniowanymi podcieniami, żelaznym balkonem umiejscowionym na pierwszym piętrze oraz drewnianą budką wbudowaną w left skrajne przęsło podcienia. W wyniku działań przedwojennych usunięto wszystkie balkony oraz przybudówki w podcieniach oraz nadano nową kolorystykę fasadom kamienicy na rynku. Od 1 lipca 1925 roku aptekę dzierżawił Feliks Łaganowski, który w marcu 1948 roku stał się jej właścicielem, pełniąc tę funkcję aż do upaństwowienia aptek, które miało miejsce w 1951 roku.

Założyciel apteki

Szymon Piechowicz to osoba o bogatej biografii, której początki związane są z Akademią Zamojską, gdzie rozpoczął swoją edukację wkrótce po jej otwarciu w 1595 roku. Jego dalsza kariera akademicka.

Po ukończeniu studiów na tej uczelni przystąpił do nauki na Akademii Krakowskiej, zdobywając tytuł bakałarza sztuk wyzwolonych. W roku 1603 przyjęto go na katedrę logiki w Akademii Zamojskiej, co podkreśla jego zdolności pedagogiczne oraz intelektualne. W 1607 roku udał się na studia do Włoch.

Podczas swojego pobytu na uniwersytecie w Padwie, 26 lutego 1609 roku uzyskał tytuł doktora medycyny. Po powrocie do Zamościa, zajął katedrę medycyny w Akademii. Jego imponująca kariera nie kończyła się na dydaktyce, ponieważ w latach 1611 – 1624 aż siedmiokrotnie wybierano go na rektora uczelni, co świetnie świadczy o jego umiejętnościach organizacyjnych i wizji rozwoju akademickiego życia w Zamościu.

Apteka po upaństwowieniu

Po przekształceniu apteki na własność państwową, jej nowym kierownikiem został mgr farm. Bolesław Rymgayłło. Zaledwie trzy lata później, 1 listopada 1954 roku, placówka ta została zamknięta w ramach procesu likwidacji. Na szczęście, dzięki staraniom wspomnianego kierownika, przy współpracy Ośrodka Dokumentacji Farmaceutycznej Głównej Biblioteki Lekarskiej w Krakowie oraz na podstawie licznych petycji mieszkańców Zamościa, apteka przetrwała te trudne czasy.

W okresie od 1956 do 1957 roku, przeprowadzono pewne prace remontowe, które obejmowały m.in. odsłonięcie pierwotnego otworu przejściowego prowadzącego z sieni do narożnego pomieszczenia. Zmianie uległ również dostęp do apteki, bowiem usunięto bezpośrednie połączenie z podcienia, w jego miejsce zaś wstawiono dwa nowe okna.

Opis kamienicy, sporządzony w 1963 roku, przedstawia szczegóły dotyczące jej architektury: „Kamienica zwrócona elewacją frontową na zachód. Trzykondygnacjowa, podpiwniczona, z trzema pomieszczeniami w dwóch kondygnacjach, sklepionych kolebkowo. Układ wnętrz trzy traktowy. W przyziemiu od frontu trójprzęsłowy podcień sklepiony kolebkowo–krzyżowo…” Do dzisiaj zachował się układ pomieszczeń w przyziemiu, który pozostaje niemal niezmieniony od pierwszej połowy XVII wieku i służy celom farmaceutycznym. Co więcej, oryginalny portal wejściowy, rzeźbiony w sposób reprezentujący wysoki poziom artystyczny, także przetrwał próbę czasu.

Dodatkowo, wnętrze dawnego alkierza na pierwszym piętrze wciąż zachwyca sklepieniem, portalem, kominkiem oraz wnękami w ścianach, co świadczy o elegancji typowej dla domów mieszczańskich tamtych czasów.

W 1964 roku przeprowadzono kolejne prace remontowe, a apteka pozostała zamknięta przez trzy miesiące. Jednak kluczową renowację realizowano w latach 1972-1976. Projekt budowlany wykonał mgr inż. arch. Grzegorz Zamojski, natomiast wnętrze zaaranżował mgr inż. arch. Piotr Kubisiak. Roboty budowlane oraz renowację mebli przeprowadzono w Pracowniach Konserwacji Zabytków w Lublinie. Nadzór nad całym procesem remontu sprawowali mgr inż. arch. Maria Sarniak oraz mgr farm. Władysław Romanowicz.

Podczas renowacji, apteka zyskała dodatkowe pomieszczenie na parterze z dostępem od ulicy Bazyliańskiej, a na piętrze, w którym mieszkała rodzina Kłossowskich, powstało pięć pomieszczeń połączonych wewnętrzną klatką schodową. Po remoncie, całkowita powierzchnia użytkowa Apteki Rektorskiej wynosi 214,9 m².

Przed remontem apteka zajmowała sześć pomieszczeń na parterze, zmywalnia usytuowana była na podwórzu, a z sieni prowadziły dwa wejścia: jedno do izby ekspedycyjnej, drugie do zaplecza dla personelu. Lokalne tradycje nakazywały, by receptura mieściła się w drugim pomieszczeniu; obecnie pełni ona funkcję zaplecza ekspedycji, natomiast receptura przeniesiona została do czwartego pomieszczenia, które zostało nowocześnie urządzone. Na parterze usytuowano także dyżurkę oraz zmywalnię, pomieszczenia sanitarne i komorę przyjęć. Piętro zajmują: izba pamiątek, pokójksięgowej, pokój socjalny oraz magazyn tabletek i boks. Dodatkowo, w celu ułatwienia transportu, zainstalowano windę towarową oraz nowoczesny system wodno-kanalizacyjny i ogrzewania centralnego.

Na zakończenie prac remontowych, kierownik apteki Władysław Romanowicz wystąpił do Dyrekcji Cefarm-u w Lublinie z prośbą o nadanie aptece nazwy „Rektorska”, aby upamiętnić jej założyciela, Szymona Piechowicza, rektora Akademii Zamojskiej. Nazwa ta została formalnie przypisana 28 października 1976 roku. Uroczyste otwarcie po rekonstrukcji miało miejsce w tym samym dniu, a dokonano go przez prezydenta Zamościa, Jana Piskorskiego.

Na początku lat 90. XX wieku, apteka stanęła ponownie w obliczu zagrożenia, bowiem władze miasta planowały jej zamknięcie i przeznaczenie lokalu przy ulicy Rynek Wielki 2 na przetarg. Dzięki zdecydowanemu stanowisku Przedsiębiorstwa Zaopatrzenia Farmaceutycznego Cefarm w Lublinie, lokal Apteki Rektorskiej udało się wyłączyć z przetargu, co pozwoliło jej na dalsze funkcjonowanie w tym samym budynku już przez cztery stulecia.

---

Oceń: Apteka Rektorska w Zamościu

---