Ratusz w Zamościu to jedna z najważniejszych budowli manierystyczno-barokowych, które stanowią wspaniały przykład architektury na zamojskim Starym Mieście. Ten imponujący obiekt znajduje się w północnej pierzei Rynku Wielkiego, gdzie zajmuje zachodnią część rynku, delikatnie wysuniętą ku jego środkowi. Jego wyjątkowością jest 52-metrowa wieża zegarowa, która dominująco wznosi się nad okolicą, przyciągając nie tylko wzrok mieszkańców, ale również turystów.
Dodatkowo, ratusz charakteryzuje się szerokimi, wachlarzowymi schodami, które prowadzą do głównego wejścia, nadając mu jeszcze większej dostojności. Budowla stanowi nie tylko ważny element architektoniczny, ale również symbol miasta, będąc świadkiem jego bogatej historii.
Historia
W 1591 roku rozpoczęto ważny proces, który swoim zasięgiem obejmował budowę pierwszej formy ratusza. W początkowym zamyśle, jego frontowa elewacja nie była usytuowana w centralnej linii rynku; tylko wieża wychodziła naprzód, a sam budynek linii tej przylegał do górnej pierzei rynku północnego. Nieco później, zyskując cechy charakterystyczne dla okolicznych kamienic, ratusz wzbogacono o podcienia od tej strony. W kolejnym stuleciu, około 1605 roku, wgłębiono starania o wzmocnienie konstrukcji wieży, która narażona była na zawalenie, poprzez osadzenie solidnych skarp.
W momencie intensywnych przeobrażeń, które miały miejsce w połowie XVII wieku, zmiany zaprojektowane przez architektów Jana Jaroszewicza oraz Jana Wolffa okazały się być znaczące. Proces przebudowy, sięgający lat 1639–1651, przekształcił i powiększył ratusz, obejmując sąsiadujące działki od wschodu i zachodu, a także rozszerzając go ku rynku. W efekcie podniesiono go o dodatkową kondygnację, przyozdabiając attykami i małymi wieżyczkami w narożach, a także rozmaitymi ornamentami w stylu manierystycznym. Uzupełniono go łagodnymi pilastrami oraz niszami między oknami zarówno na pierwszym, jak i drugim piętrze, typowymi dla tego stylu. Dodanie arkady w formie muszli wynosiło jego elegancję na wyższy poziom, a obecność podcieni nie dotyczyła już tylko Rynku Wielkiego, ale również bocznych ścian budynku.
Zmiany rozpoczęte w drugiej połowie XVIII wieku obejmowały kolejne prace nad ratuszem. Ze szczególną starannością wybudowano wówczas otaczające dzisiejsze wachlarzowe schody dwuskrzydłowe (1767–1770), które prowadzą do głównego wejścia, ozdobionego barokowym portalem na I piętrze, starannie przeniesionym z parteru. Ponadto od strony frontowej powstał mały odwach (1758 r.), zintegrowany z budynkiem, a wieża wzbogacona została większym dachem hełmowym oraz nowym zegarem, wzmocnionym przez dodatkowe attyki i małe hełmy w narożnikach.
W okresie zaborów, na początku XIX wieku, po przeniesieniu urzędów do nowosadzonego budynku, zamojski ratusz wykorzystywano głównie w celach wojskowych, co zbiegło się z modernizacją miejskich fortyfikacji. Wówczas, ratusz został przekształcony na więzienie oraz szpital, a także zmieniono jego architekturę na klasycystyczną. W wyniku tych działań zamurowano podcienia, zlikwidowano attyki, a budynek zyskał surowszy charakter (1823-25 r.). Co więcej, nadano nowy kształt dachowi, co skutkowało utratą bogatszego wystroju. Z tyłu, od strony Rynku Solnego, dobudowano dodatkowe więzienie (1822 r.), które w kolejnych latach połączono z ratuszem wąskimi skrzydłami, co stworzyło niewielki dziedziniec.
Rok 1866 przyniósł zmiany w pejzażu ratusza – wówczas podjęto decyzję o zlikwidowaniu twierdzy, co spowodowało, że ratusz znowu stał się siedzibą Rady Miejskiej oraz innych instytucji, jak sąd czy policja. W okresie międzywojennym, lat 1937-1939, dokonano znaczącej rekonstrukcji, która była kierowana przez architekta Tadeusza Zarembę. Przywrócono mu wówczas manierystyczno-barokowy blask z XVII wieku, ozdabiając ratusz attykami i wieloma dekoracjami. Po zakończeniu II wojny światowej, ratusz, który nie uległ zniszczeniom, był poddawany dalszym remontom, w tym rozebrano odwach pod schodami (lata 60.), oraz odnowiono elewacje. W 1973 roku ratusz stał się siedzibą magistratu, a w latach 2005–2007, dzięki unijnym funduszom, przeszedł kolejne prace remontowe, kończąc na 2010 roku, kiedy przywrócono mu znaczniejszy wygląd.
Obecnie, przy wejściu do ratusza, które prowadzą wcześniej wspomniane schody, kryje się tarcza z herbem miasta. Na tarczy przedstawiano między innymi św. Tomasza Apostoła z włóczniami, a także Krzyż Grunwaldu III klasy oraz tablicę upamiętniającą zapis zamojskiego Starego Miasta na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 1992 roku. Nad środkową arkadą, od strony Rynku Wielkiego, dostrzega się kartusz herbowy II ordynata, Tomasza Zamoyskiego, pochodzący z I poł. XVII wieku, umieszczony w roku 1937.
Na wieży codziennie, w sezonie, o godzinie 12.00, wybrzmiewa zamojski hejnał, jednak gra odbywa się w kierunku jedynie trzech stron świata. Zachód pozostaje pominięty ze względu na legendę o Janie Zamoyskim, który nie życzył sobie, by trębacz grał w stronę Krakowa, siedziby króla Zygmunta III Wazy, którego polityki nie wspierał. W chwili obecnej, w ratuszu, mieszczą się Urząd Miasta Zamość, Straż Miejska oraz Zamojskie Centrum Informacji Turystycznej i Historycznej z Galerią Fotografii „Ratusz”. Ratusz ten uznawany jest za ważny symbol Zamościa.
Przypisy
- Rewitalizacja zabytkowego Starego Miasta w Zamościu, jedynego obiektu z województwa lubelskiego wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
- Rewitalizacja zabytkowego Starego Miasta w Zamościu – etap II. [dostęp 08.01.2011 r.]
Pozostałe obiekty w kategorii "Architektura":
Koszary w Zamościu | Apteka Rektorska w Zamościu | Kamienice ormiańskie | Arsenał ZamojskiOceń: Ratusz w Zamościu