Koszary w Zamościu

---

Historia

Budowa kompleksu koszarowego, którym zajmujemy się, miała swoje początki na początku XX wieku. Zrealizowano ją na obszarze dawnego Przedmieścia Lubelskiego, a jej głównym celem było zaspokojenie potrzeb Cesarskiej Armii Rosyjskiej. W pierwszej kolejności stacjonował tutaj 66 Butyrski Pułk Piechoty. Na przestrzeni ponad 40 ha zbudowano budynki z charakterystycznej czerwonej cegły, które nie zostały pokryte tynkiem.

W tym samym czasie dokonano nasadzenia drzew, które do dziś tworzą jeden z największych terenów zieleni w Zamościu, dodając uroku całemu kompleksowi. W 1911 roku zrealizowano również cerkiew św. Michała Archanioła, która w 1918 roku została przekształcona w kościół katolicki pod tym samym wezwaniem, a obecnie jest częścią parafii pw. św. Michała Archanioła.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, koszary zostały w 1919 roku przekazane wojsku polskiemu. W okresie przed wybuchem II wojny światowej stacjonowały tam takie jednostki jak: 3 pułk artylerii polowej Legionów, który w 1932 roku został przemianowany na 3 pułk artylerii lekkiej Legionów oraz 9 pułk piechoty Legionów. Warto zaznaczyć, że w 1922 roku wizyta marszałka Józefa Piłsudskiego ściśle wiązała się z utworzeniem tego ostatniego pułku.

Po zakończeniu II wojny światowej Koszary przekształcono w Garnizon Wojsk Lotniczych. Kiedy ten oddział został rozwiązany, w latach 1951–1995, powstała tu Techniczna Szkoła Wojsk Lotniczych, która przez długi czas kształciła podoficerów specjalizujących się w mechanice samolotów oraz śmigłowców. W 1978 roku, przy wjeździe do Koszar, ustawiono samolot myśliwski Lim-2, który po zamknięciu szkoły został wymieniony na Iskrę TS-11, która znajduje się w tym miejscu do dnia dzisiejszego.

W wyniku kolejnych zmian organizacyjnych, w 1996 roku powstała nowa jednostka – 3 Zamojską Brygada Obrony Terytorialnej, która początkowo podlegała Warszawskiemu Okręgowi Wojskowemu, a od 1998 roku Śląskiemu. Na początku 2008 roku jednostka przekształciła się w 3 batalion Obrony Terytorialnej, a później w aktualnie funkcjonujący 3 Zamojski batalion zmechanizowany wchodzący w skład 3 Brygady Zmechanizowanej Legionów im. R. Traugutta w Lublinie. W 2011 roku jednostka przeszła w ręce 1 Warszawskiej Brygady Pancerniej im. T. Kościuszki, a od 2019 roku została podporządkowana 19 Lubelskiej Brygadzie Zmechanizowanej im. gen. dyw. Franciszka Kleeberga w Lublinie.

Oprócz tego w Zamości funkcjonuje jednostka logistyczna – 32 Zamojski Wojskowy Oddział Gospodarczy im. Hetmana Wielkiego Koronnego Jana Zamoyskiego, który podlega 3 Regionalnej Bazie Logistycznej w Krakowie. Dodatkowo, od 2017 roku Zamość pełni również rolę miejsca dyslokacji 25 batalionu lekkiej piechoty Wojsk Obrony Terytorialnej, należącego do 2 Lubelskiej Brygady OT imienia mjr. Hieronima Dekutowskiego „Zapory”.

Architektura i zagospodarowanie

„Miejska część Koszar oraz związana z nią jednostka wojskowa zajmuje rozległy teren zlokalizowany na północ od centrum Zamościa, po wschodniej stronie ulicy J. Piłsudskiego. Obszar ten zwraca się ku ulicy Kamiennej, która stanowi południową granicę, ulica Wojska Polskiego wytycza północ, a zabudowy przemysłowe znajdujące się przy ulicy K. Namysłowskiego wyznaczają wschodnie ograniczenie. Przed początkiem lat 90. XX wieku, teren ten był całkowicie ogrodzony, a dostęp do niego możliwy był przez główną bramę usytuowaną wzdłuż ul. J. Piłsudskiego, jak również przez dwa mniejsze wejścia od ulic Wojska Polskiego i Kamiennej.

Obszar ten zachowuje charakterystyczny, prosty układ ulic oraz budynków, szczególnie w starszej, obecnie cywilnej części koszar, która przeszła w ręce miasta Zamość w późniejszych latach. Ta część rozciąga się pomiędzy ul. J. Piłsudskiego a zamkniętym terenem jednostki wojskowej. Kluczową ulicą, znaną jako Koszary (nazwa oficjalnie nadana dopiero w 2006 roku), przebiega równolegle na osi wschód-zachód od dawnej głównej bramy przy ul. J. Piłsudskiego do obecnej bramy wjazdowej na teren jednostki. Z niej odchodzą równoległe boczne ulice (bez nadanych nazw), przy których można zobaczyć wspomniane budynki.

W znacznej części Koszar znajdują się również tereny zielone, w tym szeroki pas drzewiasty (park) między ulicą J. Piłsudskiego a zabudowaniami, który od dłuższego czasu jest w dużej mierze zaniedbany. Wygląd zabudowy dominują czerwone ceglane budynki, zarówno starsze, jak i te z późniejszych okresów. Budynki te są zarówno jedno- jak i głównie dwukondygnacyjne, a ich wyróżniająca się forma jest często jednolita stylistycznie, charakteryzująca się ryzalitami i niewielkimi szczytami. Nieliczne z nich pokryte są tynkiem w jasnych odcieniach żółtego lub brązowego, a w niektórych przypadkach towarzyszą im mniejsze budynki gospodarcze, w tym garaże. Wyjątek stanowi niewielki, czteropiętrowy blok mieszkalny, wzniesiony w czasach PRL.

W przeszłości budynki te pełniły rolę bloków mieszkalnych dla pracowników wojska oraz ich rodzin, a także stanowiły lokale usługowe, z przykładem dawniej działającej przychodni lekarskiej dla wojska w dwóch połączonych ze sobą budynkach. Poza tym, w okresie PRL (1951-53), w miejscu dawnego pomnika Józefa Piłsudskiego (rozebranego przez Niemców) obok głównej bramy, wzniesiono duży gmach Garnizonowego Klubu Oficerskiego w stylu socrealistycznym (aktualnie Klub Batalionowy 3BZ). Budynek ten, posiadający arkady na frontowej elewacji, przeznaczony był na cele kulturalne, z salą kinową (do 2010 roku używaną przez miejskie kino „Stylowy”) oraz Muzeum 3 Dywizji Piechoty Legionów, które otwarto w 2018 roku. W tym samym roku, na placu przed budynkiem Klubu odsłonięto nowy pomnik Marszałka J. Piłsudskiego.

Na początku lat 90. XX wieku wiele budynków zostało przekazanych różnym instytucjom, w tym szkołom społecznym (podstawowej, dawnemu gimnazjum i liceum) oraz niepublicznej szkole wyższej. W związku z tym część z nich przeszła remodelację w celu dostosowania do nowych funkcji. W następnych latach w budynkach powojskowych powstały dodatkowe instytucje, w tym Książnica Zamojska (biblioteka publiczna) oraz Młodzieżowy Dom Kultury im. K. Makuszyńskiego (w największym z budynków od strony ul. Kamiennej, otwartym w 2005 roku), a także niepubliczne przedszkole, przychodnia i różne inne obiekty usługowe, w tym hotele i restauracje. Wiele bloków zachowało swoje funkcje mieszkalne, a część z nich przeznaczono dla administracji wojskowej (Wojskowa Agencja Mieszkaniowa, WKU). Z kolei przy ul. Wojska Polskiego, blisko jednostki wojskowej, jeden z budynków zaadaptowano na potrzeby parafii wojskowej – pw. św. Jana Bożego.

Cały kompleks Koszar, z wyjątkiem jednostki wojskowej, obejmujący niemal wszystkie budynki oraz kościół św. Michała Arch., a także tereny zielone, figuruje w gminnej ewidencji zabytków. Z kolei urbanistyczny układ niektórych części dawnego zespołu koszar, wraz z terenem jednostki wojskowej, został wpisany do rejestru zabytków w 2017 roku.”

---

Oceń: Koszary w Zamościu

---