Marek Karp

---

Życiorys

Marek Karp urodził się w 1947 roku. Jego edukacja rozpoczęła się w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie finalizował swoje studia w 1980 roku. Uczestniczył w seminarium prowadzonym przez profesora Andrzeja Wyrobisza, a jego praca magisterska dotyczyła analizy świadomości więzi ogólnopaństwowych oraz regionalnych w kontekście średniowiecznych mitów o początkach Polski. Historia to jednak niejedyna jego pasja – interesował się także historią sztuki oraz architektury.

Po ukończeniu studiów spędził część swojego życia zawodowego w Wielkiej Brytanii, gdzie mieszkał jego dziadek. Na wyspach spotykał się ze Stanisławem Swianiewiczem, znanym sowietologiem oraz byłym pracownikiem Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej w Wilnie. Po latach wspominał, że Swianiewicz prowadził dla niego prywatne seminaria w swoim domu oraz organizował spotkania w londyńskich parkach.

W późniejszych latach 80. Karp zaczął publikować artykuły w drugim obiegu, które koncentrowały się na historii oraz współczesnej sytuacji krajów Europy Wschodniej. Był również jednym z redaktorów podziemnego pisma „Res Publica”, współpracował z czasopismami „Wiedza i Życie”, „Znak” oraz „Więź”. Jego aktywność akademicka obejmowała udział w konwersatorium Polska w Europie. W latach 1986–1990 przewodził Bibliotece Głównej Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie i prowadził wykłady z historii sztuki na tej uczelni. Następnie, w latach 1989-1991, realizował swoje badania w Katedrze Bałtystyki na Uniwersytecie Warszawskim, koncentrując się na historii Litwy.

Wsparcie dla niepodległości Litwy

Na przełomie lat 80. i 90. Karp oddał swoje siły litewskiemu ruchowi niepodległościowemu Sajudis. W najważniejszychmom entach zdarzeń na Litwie brał udział w pośredniczeniu pomiędzy rządem Tadeusza Mazowieckiego a Vytautasem Landsbergisem, liderem Sajudisu. W tych krytycznych chwila ch wielokrotnie wyjeżdżał na Litwę, by organizować wsparcie dla polskiej mniejszości w działaniach na rzecz niepodległości. Był pierwszym Polakiem, który 11 marca 1990 roku składał Litwinom gratulacje z okazji przyjęcia przez parlament Aktu o przywróceniu niepodległości. Latem 1990 roku wsparł litewskich deputowanych w obronie parlamentu przed przewidywanym atakiem OMON-u. Moment po szturmie na wieżę telewizyjną w Wilnie w styczniu 1991 roku był dla niego jednym z najbardziej dramatycznych w życiu, gdyż uczestniczył w formowaniu litewskiego rządu na uchodźstwie. Po 1990 roku jego wizyty na Litwie stały się częstsze, a jego pomoc przy wydawaniu gazety „Znad Wilii” stała się nieoceniona.

Ośrodek Studiów Wschodnich

W 1990 roku, ze wsparciem współpracowników, zainicjował Ośrodek Studiów Wschodnich przy Ministerstwie Współpracy Gospodarczej i Zagranicznej. Idee dotyczące powołania instytucji analitycznej, która miała skupiać się na badaniach Wschodu, zrodziły się podczas współpracy z Stanisławem Swianiewiczem w latach 80. Karp pełnił funkcję dyrektora OSW do kwietnia 2003 roku, a po tym okresie pozostał w instytucji jako pracownik. Przez lata swojej pracy w Ośrodku przekonywał polskich decydentów o ogromnym znaczeniu dobrych relacji z krajami Europy Wschodniej. Jego podróże po Białorusi, Ukrainie, Kaukazie Południowym i Azji Centralnej przyczyniły się do kształtowania polskiej polityki wschodniej, a jego szczególne zainteresowanie Białorusią uczyniło go ekspertem w tej dziedzinie.

Dwór w Ludwinowie

Drugą pasją obok Ośrodka Studiów Wschodnich, którą Marek Karp pielęgnował, była odbudowa dworu w Ludwinowie, znajdującym się kilkanaście kilometrów od Białej Podlaskiej. W 1988 roku zakupił ruinę dawnego szlacheckiego dworu, który w następnych latach odbudował i rozpoczął rekonstrukcję parku obejmującego 17 hektarów. Po 1998 roku, wspólnie z żoną Anną, zaangażował się w hodowlę krów mlecznych, prowadząc farmę liczącą ponad 100 sztuk bydła. Karp regularnie nabywał ziemię w okolicy, w sumie posiadając około 200 hektarów. Jego idea służby państwu opierała się na przekonaniu, że aby móc służyć, należy być niezależnym materialnie. Jego przedsięwzięcie związane z odbudową dworu uzyskało uznanie u Romana Aftanazego, znawcy polskiej architektury ziemiańskiej, który powiedział: „Podziwiam Marka Karpia, który kupił i odremontował dwór w Ludwinowie koło Białej Podlaskiej. Jest to dom odpowiednio urządzony zgodnie z tradycją, a park pięknie zadbany. Ich utrzymanie wymaga wielkich pieniędzy, dlatego obok dworu, jak to kiedyś bywało, istnieje gospodarstwo rolne z użytkami rolnymi oraz zwierzętami hodowlanymi.”

Kontrowersje wokół śmierci

W tragicznym wypadku drogowym, który miał miejsce 13 sierpnia 2004 roku w Białej Podlaskiej, życie Marka Karpa zakończyło się w sposób niespodziewany. Jego auto zostało uderzone przez ciężarówkę na fałszywych białoruskich numerach rejestracyjnych, której kierowca posługiwał się fikcyjnymi dokumentami, używając nazwiska Siergiej Zawidow. Po wypadku Karp spędził miesiąc w szpitalu MSW w Warszawie. Choć jego stan zdrowia ulegał poprawie, zmarł nagle 12 września na skutek zakrzepu krwi.

Wbrew szeregu nieścisłym informacjom pojawiającym się w niektórych publikacjach prasowych, Karp nigdy nie opuścił szpitala przed swoją śmiercią. Jolanta Darczewska, która pełniła funkcję dyrektor Ośrodka Studiów Wschodnich w latach 2007–2011, w udzielonym wywiadzie dla Łukasza Warzechy odnosiła się do kontrowersyjnych spekulacji na temat tego, że Marek Karp został znaleziony martwy na parkingu z raną głowy, po tym jak rzekomo opuścił szpital. Wyjaśniła, że przechodził długi okres rehabilitacji i w pewnym momencie skrzep, który się utworzył, przesunął się w jego organizmie, co doprowadziło do tragicznego końca. Podkreśliła, że wszelkie nieprawdziwe relacje są cytatami wyssanymi z palca.

W mediach pojawiały się także spekulacje mówiące o tym, że wypadek mógł być zaplanowany. W wyniku śledztwa dziennikarskiego przeprowadzonego w 2006 roku przez Leszka Szymowskiego, podniesiono kwestie, które sugerowały, że tajemnicza śmierć Marka Karpia mogła wiązać się z rzekomym odkryciem przez niego tajnego ośrodka GRU na Białorusi. Według tej hipotezy, w miejscu tym odbywały się spotkania pomiędzy polskimi prokuratorami a przedstawicielami rosyjskich służb specjalnych oraz członkami mafii paliwowej. Jednak zdanie to zostało zdementowane przez pracowników OŚW. Darczewska stwierdziła, że prowadzone śledztwo prokuratorskie było szczegółowe, a przesłuchania pracowników ośrodka nie ujawniły żadnych oznak celowego działania zewnętrznego.

Marek Karp odszedł z tego świata 21 września 2004 roku, a jego ostatnie miejsce spoczynku znajduje się w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie, w kwaterze A29-tuje-2.

Odznaczenia i nagrody

W ciągu swojej kariery Marek Karp zdobył liczne odznaczenia, które świadczą o jego wybitnym wkładzie w rozwójmyśli politycznej oraz kulturalnej w Polsce i poza jej granicami. Poniżej przedstawiamy najważniejsze z nich:

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany pośmiertnie w 2004 roku,
• Krzyż Oficerski Orderu Wielkiego Księcia Giedymina z 2000 roku,
• Laureat Nagrody im. Aleksandra Gieysztora, przyznawanej przez redakcję „Przeglądu Wschodniego”,
• Nagroda im. Jerzego Giedroycia, przyznana pośmiertnie, wspólnie z Ośrodkiem Studiów Wschodnich, za długotrwałe i twórcze realizowanie filozofii politycznej Jerzego Giedroycia; szczególnie za wkład w budowanie relacji między Polską a jej wschodnimi sąsiadami oraz za sprzyjanie lepszemu wzajemnemu zrozumieniu i współpracy.

---

Oceń: Marek Karp

---