Marek Grechuta

---

Młodość

Urodziny Marka Grechuty miały miejsce w 1945 roku w Zamościu. W młodości wraz z rodziną przeniósł się do Chylic, w pobliżu Warszawy, jednak już w 1956 roku rodzina zdecydowała się wrócić do Zamościa. To właśnie podczas pobytu w Chylicach, kościelny organista wprowadzał młodego Grechutę w świat muzyki, ucząc go gry na fortepianie.

W Zamościu Marek ukończył I Liceum Ogólnokształcące im. Jana Zamoyskiego, co stanowiło ważny krok w jego edukacji. W 1963 roku z kolei rozpoczął studia architektoniczne na Politechnice Krakowskiej, gdzie z pewnością rozwijał swoje zainteresowania i umiejętności.

Kariera muzyczna

W 1966 roku, w duecie z Janem Kantym Pawluśkiewiczem, Marek Grechuta założył Kabaret Architektów Anawa, którego nazwa pochodzi od francuskiego zwrotu en avant, co tłumaczy się jako „naprzód”. Ten zespół szybko przekształcił się w grupę towarzyszącą mu podczas występów. Pierwsze wystąpienie publiczne miało miejsce w październiku 1967 roku, kiedy zaprezentował swój utwór „Tango Anawa” na Studenckim Festiwalu Piosenki w Krakowie, zdobywając drugie miejsce w kategorii wokalistów.

W 1968 roku, podczas 6. KFPP w Opolu, zdobył nagrodę dziennikarzy za utwór „Serce”. Zaledwie rok później, na 7. KFPP, jego piosenka „Wesele” przyniosła mu jedną z głównych nagród, Nagrodę TVP. Współpraca z zespołem Anawa zaowocowała nagraniem dwóch płyt: „Marek Grechuta & Anawa” z 1970 roku oraz „Korowód” z 1971 roku, z którą również zdobył główną nagrodę na 9. KFPP w Opolu za utwór tytułowy.

W 1971 roku, po opuszczeniu Anawy, artysta założył Grupę WIEM (W Innej Epoce Muzycznej) i zrealizował z nią dwa albumy, „Droga za widnokres” i „Magia obłoków”. Na płytach tych znalazł się mix muzyki jazz-rockowej oraz tekstów współczesnych poetów, takich jak Tadeusz Nowak, Tadeusz Śliwiak, Ryszard Krynicki i Mieczysław Jastrun.

W 1976 roku nawiązał ponownie współpracę z Pawluśkiewiczem, pisząc muzykę do tekstów Witkacego. Jego piosenka „Hop – szklankę piwa” zdobyła Grand Prix na 15. KFPP w 1977 roku. Na tym festiwalu Krystyna Janda, wykonując utwór „Guma do żucia”, również przyczyniła się do popularności Grechuty, jako że to on napisał muzykę oraz słowa. Razem z Krzysztofem Jasińskim i Pawluśkiewiczem były współautorem musicalu „Szalona lokomotywa” na podstawie twórczości Witkacego, który cieszył się uznaniem w latach 1977-1980, m.in. w krakowskim Teatrze STU oraz katowickim Spodku.

Od 1976 roku rozpoczął współpracę z Piwnicą pod Baranami, która trwała blisko dekadę. W 1979 roku zrealizował płytę z piosenkami do wierszy Tadeusza Nowaka, a wśród wykonawców znaleźli się Teresa Haremza, Magda Umer oraz Marian Opania. Utwory te, pochodzące ze spektaklu „Zapach łamanego chleba”, nie zdobyły jednak uznania publiczności. W 1981 roku ukazała się płyta „Śpiewające obrazy”, nagrana znów z zespołem Anawa, zawierająca kompozycje inspirowane dziełami takich malarzy jak van Gogh, Picasso, Degas, Monet, Renoir i Wyspiański oraz muzykę ze spektaklu „Otello”.

W 1984 roku, razem z Krystyną Jandą, Marek Grechuta nagrał album zatytułowany „W malinowym chruśniaku”, wykorzystując wiersze Bolesława Leśmiana. Do własnych treści artysta powrócił w 1986 roku, a w 1987 roku wydał płytę „Wiosna – ach to ty”, która charakteryzowała się lżejszym brzmieniem i przyniosła tytułowy przebój. Zawierała także fragmenty muzyki ze spektakli „Colas Breugnon”, „Tumor Witkacego” oraz „Kronika Olsztyńska”. W tym samym roku skomponował muzykę do „Kopciuszka” Jana Brzechwy, a w 1989 roku wydał album „Krajobraz pełen nadziei”.

W 1991 roku ukazała się płyta „Piosenki dla dzieci i rodziców”, zrealizowana we współpracy z aktorami Teatru Starego w Krakowie oraz dziecięcym chórem Gama. W 1994 roku Grechuta zaprezentował album „Dziesięć ważnych słów”, skupiający się na kluczowych wartościach życia, nawiązując do Dekalogu i określając je jako „dziesięć przykazań człowieka współczesnego”.

W 2000 roku opublikowano zestaw „Świecie nasz”, który zawierał wszystkie 13 albumów artysty. W 2001 roku kompilacja ta otrzymała Nagrodę Muzyczną Fryderyk w kategorii „najlepsza reedycja”. W roku 2005 zestaw został wznowiony, wzbogacony o album „Niezwykłe miejsca” oraz płytę „Godzina miłowania”, która składała się z nagrań archiwalnych.

W 2003 roku, wraz z zespołem Myslovitz, Marek Grechuta wykonał cover przeboju „Kraków”, który znalazł się na dwupłytowym albumie „The Best of Myslovitz”. Ostatnia płyta Grechuty z premierowym materiałem, „Niezwykłe miejsca”, miała premierę w 2004 roku i obejmowała piosenki poświęcone miejscom, które go oczarowały.

W 2006 roku, podczas 43. KFPP w Opolu, otrzymał Grand Prix tego festiwalu (Nagroda Prezesa TVP).

Działalność pozamuzyczna

Marek Grechuta to postać niezwykle wszechstronna, a jego działalność wykraczała daleko poza muzykę. Był aktywnym malarzem, którego prace można było podziwiać na wystawach organizowanych w różnych miastach, takich jak Kraków w 1981 roku, Bytom w 1984 oraz Myślenice w 1986. Interesował się również innymi sztukami, takimi jak rzeźba oraz filozofia, co świadczy o jego szerokich horyzontach artystycznych.

Oprócz twórczości plastycznej, Grechuta brał udział w filmach. W 1969 roku wystąpił w filmie Andrzeja Wajdy pt. Polowanie na muchy, a szesnaście lat później zagrał w Tumorze Witkacego, który miał premierę w 1985 roku. Jego różnorodne talenty ukazują bogactwo jego osobowości artystycznej.

Śmierć i pogrzeb

Marek Grechuta odszedł nagle 9 października 2006 roku w wyniku niewydolności krążenia, spowodowanej ogólnym pogorszeniem stanu zdrowia, które wynikało z wielu czynników. Pogrzeb artysty odbył się 17 października 2006 roku, a jego ciało spoczęło w alei zasłużonych na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w kwaterze LXIX pas C-2-6.

Uroczystość żałobna rozpoczęła się mszą świętą, która miała miejsce w Kościele Mariackim. W trakcie mszy artyści z Piwnicy pod Baranami zaśpiewali utwory „Przychodzimy, odchodzimy” oraz „Dezyderata”. Gdy trumna z ciałem Marka opuszczała bazylikę, rozległy się oklaski, którym towarzyszyła melodia znanego utworu artysty „Ocalić od zapomnienia”.

Po tej ceremonii, jego przyjaciele z Piwnicy, w tym Grzegorz Turnau, Jan Kanty Pawluśkiewicz oraz Zbigniew Preisner, nieśli trumnę Marka Grechuty do bramy cmentarza. Nad grobem artysty, Jan Kanty Pawluśkiewicz odczytał wzruszający wiersz napisany przez Leszka Aleksandra Moczulskiego.

W ostatniej drodze Marekowi towarzyszyli również znani muzycy, tacy jak: Mirosław Czyżykiewicz, Jacek Zieliński, Anna Szałapak, Jacek Wójcicki, Artur Rojek, Leszek Wójtowicz oraz prezydent Krakowa Jacek Majchrowski.

Życie prywatne

W 1970 roku Marek Grechuta ożenił się z Danutą, co zaowocowało narodzinami ich syna Łukasza. Łukasz jest absolwentem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, co jest powodem do dumy dla jego rodziców.

W młodszych latach, po trudnym rozstaniu z ówczesną partnerką, Haliną Marmurowską, u Grechuty zaczęły ujawniać się objawy zaburzenia afektywnego dwubiegunowego. To schorzenie miało daleko idące konsekwencje dla jego kariery muzycznej, gdyż zdarzało się, że przerywał zarówno próby, jak i występy. Takie sytuacje były mylone z rzekomym nadużywaniem alkoholu, co prowadziło do wielu nieporozumień w środowisku artystycznym.

Przez długie lata artysta mógł liczyć na wsparcie swojej żony Danuty, która organizowała mu życie i była przy nim w trudnych momentach. Jednakże silne epizody depresji często wyłączały Grechutę z aktywności życiowych. Niestety, tragiczne wydarzenia, takie jak zaginięcie Łukasza w 1999 roku, znacznie pogorszyły jego stan psychiczny.

W obliczu zaginięcia syna, Marek Grechuta wziął udział w programie „Ktokolwiek widział, ktokolwiek wie”, gdzie poruszano sprawę zniknięcia Łukasza. Po ośmiu miesiącach od emisji programu, syn artysty został odnaleziony – okazało się, że wyruszył na samotną pielgrzymkę do Santiago de Compostela oraz Rzymu. To doświadczenie na zawsze zmieniło życie całej rodziny i wpłynęło na dalszą karierę Grechuty.

Upamiętnienie

W historii twórczości Mark Grechuty, pojawiły się trzy znaczące publikacje, które w sposób szczególny przybliżają życie i twórczość artysty. Są to: „Marek Grechuta. Portret artysty” autorstwa Wojciecha Majewskiego z 2006 roku, „Marek. Marek Grechuta we wspomnieniach żony Danuty” spisany przez Danutę Grechutzę oraz Jakuba Barana z 2011 roku, a także „Chwile, których nie znamy. Opowieść o Marku Grechucie” wydana w 2013 roku przez Martę Sztokfisz. Warto również zaznaczyć, że we wrześniu 2015 roku na rynku wydawniczym pojawił się zbiór wierszy Grechuty zatytułowany „Pani mi mówi niemożliwe… Najpiękniejsze wiersze i piosenki”.

W dniu 9 października 2007 roku, na cmentarzu Rakowickim, miało miejsce odsłonięcie pomnika upamiętniającego Grechutę. Uroczystości przewodził korowód złożony z przyjaciół oraz wielbicieli twórczości tego wybitnego poety. W 2008 roku powstał krótkometrażowy film dokumentalny „Danuta i Marek Grechutowie”, zrealizowany w ramach serialu Taka miłość się nie zdarza, który wyreżyserowała Dagmara Kossak przy współpracy z TVN Style. Dodatkowo, w 2009 roku, zrealizowano pełnometrażowy film dokumentalny o życiu Grechuty zatytułowany Gdziekolwiek będę…, wyreżyserowany przez Piotra Poraja-Poleskiego. Film ten został sfinansowany przez Polski Instytut Sztuki Filmowej oraz Telewizję Polską, a scenariusz współtworzyła Danuta Grechuta.

Jednym z ciekawych projektów, które miały miejsce w historii artysty, było planowanie emisji monety z jego wizerunkiem przez NBP w ramach serii „Historia polskiej muzyki rozrywkowej”, jednak te ambitne plany jak dotąd pozostają w sferze zamierzeń. Piosenka Grechuty „Dni, których nie znamy” wybrano na nieoficjalny hymn kibiców drużyny piłkarskiej Korony Kielce. Utwór ten jest regularnie odgrywany oraz śpiewany przed meczami drużyny na Stadionie Miejskim w Kielcach.

W kwietniu 2014 roku, Radio Zet oraz Radio Zet Gold zaprezentowały 20-odcinkowe słuchowisko będące wersją audio fragmentów książki Jakuba Barana i Danuty Grechuty, pt. „Marek. Marek Grechuta we wspomnieniach żony Danuty”. Fragmenty słuchowiska interpretowała Magdalena Różczka. Działania Danuty Grechuty oraz Fundacji „Korowód” im. Marka Grechuty pozwoliły na regularne publikowanie wszystkich odcinków na profilu artysty w serwisie Facebook oraz na YouTube.

W Polsce, wiele miast takich jak Bielawa, Opole, Ostrów Wielkopolski, Radom, Słupsk, Turek oraz Zamość, może poszczycić się ulicami, których patronem jest Marek Grechuta. Ponadto, w Porsgrunn w Norwegii, istnieje szkoła społeczna, która jako pierwsza nosi jego imię. Amfiteatrowi Miejskiego Domu Kultury w Świnoujściu nadano imię Marka Grechuty w 2014 roku. Od 2018 roku, Park Krakowski w Krakowie jest również uhonorowany jego imieniem, a corocznie organizowany Grechuta Festival w Krakowie to ważne wydarzenie upamiętniające twórczość tego znakomitego artysty.

Nagrody i odznaczenia

Marek Grechuta, jako artysta o wyjątkowym talencie, zdobył wiele prestiżowych nagród i wyróżnień w trakcie swojej kariery. Należy przytoczyć kilka z jego najbardziej znaczących osiągnięć, które pokazują jego wpływ na polską muzykę.

• II nagroda na VI Festiwalu Piosenki Studenckiej w Krakowie w 1967,
• Grand Prix dla najlepszej piosenki na VI Festiwalu Piosenki Studenckiej za utwór „Tango Anawa” w 1967,
• Główna nagroda na Festiwalu Artystycznym Młodzieży Akademickiej FAMA w Świnoujściu w 1968,
• Nagroda Dziennikarzy za piosenkę „Serce” podczas VI KFPP w Opolu w 1968,
• Nagroda główna Telewizji Polskiej za piosenkę „Wesele” na VI KFPP w Opolu w 1969,
• Nagroda główna Grand Prix za piosenkę „Korowód” na IX KFPP w Opolu w 1971,
• Nagroda główna Grand Prix za piosenkę „Hop, szklankę piwa” na XV KFPP w Opolu w 1977,
• Nagroda Dziennikarzy za piosenkę „Guma do żucia” na XV KFPP w Opolu w 1977,
• Najlepszy kompozytor przeglądu Poznańska Wiosna Estradowa w 1979,
• Srebrny Krzyż Zasługi w 1979,
• Nagroda Telewizji Dzieci i Młodzieży na Puławskich Spotkaniach Lalkarzy za widowisko muzyczne „Piękne jest królestwo moje” w 1995,
• Złota płyta za sprzedanie 50 tys. egzemplarzy płyty „Dni, których nie znamy” z serii „Złota kolekcja” w 1999,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski w 2000,
• Nagroda Polskiego Przemysłu Fonograficznego Złoty Fryderyk za całokształt artystyczny w 2001,
• Nagroda Polskiego Przemysłu Fonograficznego Fryderyk w kategorii „Reedycje” za serię „Świecie nasz” w 2001,
• Złoty indeks – nagroda honorowa Festiwalu Piosenki Studenckiej w Krakowie w 2002,
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” w 2005,
• Nagroda im. Karola Musioła za wybitne osiągnięcia w popularyzacji polskiej piosenki na Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu w 2006,
• Anioł Lanckorony – tytuł honorowy nadawany przez Stowarzyszenie Ekologiczno-Kulturalne „Na Bursztynowym Szlaku” za działalność na rzecz Lanckorony w 2006,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2006, pośmiertnie).

Jego osiągnięcia świadczą o niezrównanym wpływie, jaki wywarł na polską scenę muzyczną, a wyróżnienia, które zdobył, podkreślają jego talent oraz zaangażowanie w rozwijanie kultury muzycznej w Polsce. Marek Grechuta pozostaje ikoną, której twórczość będzie nieustannie doceniana.

Dyskografia

Albumy studyjne

W dorobku muzycznym Marka Grechuty znalazło się wiele albumów studyjnych, w tym:

• Marek Grechuta & Anawa (1970),
• Korowód (1971),
• Droga za widnokres (1972),
• Magia obłoków (1974),
• Szalona lokomotywa (1977),
• Pieśni Marka Grechuty do słów Tadeusza Nowaka (1979),
• Śpiewające obrazy (1981),
• W malinowym chruśniaku (1984),
• Wiosna – ach to ty (1987),
• Krajobraz pełen nadziei (1989),
• Piosenki dla dzieci i rodziców (1991),
• Droga za widnokres (1991; nowa wersja albumu, nagrana w Teatrze STU w kwietniu 1991),
• Dziesięć ważnych słów (1994),
• Niezwykłe miejsca (2003).

Albumy koncertowe

Marek Grechuta pozostawił również po sobie szereg albumów koncertowych, takich jak:

• Upojenie (1994),
• The Best (1997),
• Serce (2001),
• Unikaty (2006; płyta dołączona do książki „Marek Grechuta. Portret artysty”),
• Koncerty: Warszawa ’73 (2014),
• Koncerty: Opole ’76 (2014),
• Koncerty: Kraków ’81 (2014),
• Koncerty: Kraków ’84 (2014),
• Koncerty: Opolski korowód (2015).

Minialbumy

W ramach krótszej formy artysta wydał różne minialbumy, w tym:

• Serce (1969),
• Maryla Rodowicz i Marek Grechuta (1977, z Marylą Rodowicz),
• Kraków (2003, z Myslovitz).

Single

Grechuta posiada także szereg znakomitych singli, które do dziś są pamiętane:

• „Gaj” / „Mały barek w Santa Cruz” (1977, z Marylą Rodowicz),
• „Muza Pomyślności” / „Głos” (1978),
• „Hop Szklankę Piwa” / „Song O Ciszy” (1979, z Jonaszem Koftą).

Pocztówki dźwiękowe

W dorobku artysty znajdują się również pocztówki dźwiękowe, do których zaliczamy:

• „Będziesz moją panią” (1970),
• „Nie dokazuj” (1970),
• „Dni, których nie znamy” (1971),
• „Korowód” (1971),
• „Świecie nasz” (1971).

Kompilacje

Marek Grechuta doczekał się wielu kompilacji, które utrwalają jego twórczość:

• To pejzaż mojej ziemi (1973),
• Zagrajcie nam dzisiaj wszystkie srebrne dzwony (1975),
• Songi Teatru STU (1978),
• Piosenki Solidarności (1981),
• Złote przeboje (1990),
• Ocalić od zapomnienia (1990),
• Jeszcze pożyjemy (1993),
• Złote przeboje 2 (1998),
• Złota kolekcja: Dni, których nie znamy (1999) – 2x platynowa płyta,
• Świecie nasz (2000/2005) – 3x platynowa płyta,
• Piwnica pod Baranami (2001),
• Złota kolekcja: Gdzieś w nas (2004),
• Godzina miłowania (2005),
• Złota kolekcja: Dni, których nie znamy / Gdzieś w nas (2008) – złota płyta,
• 40 piosenek (2011) – złota płyta,
• Złote przeboje (2014; płyta dołączona do książki „Marek. Marek Grechuta we wspomnieniach żony Danuty”).

Albumy poświęcone Markowi Grechucie

Wielu artystów oddało hołd Markowi Grechucie, tworząc albumy, które przypominają jego twórczość oraz wrażliwość, jaką przekazywał w swojej muzyce. Oto kilka z nich:

• – Wojciech Majewski Quintet – Grechuta (2001),
• – Grzegorz Turnau – Historia pewnej podróży (2006),
• – Michał Bajor – Piosenki Marka Grechuty i Jonasza Kofty (2009),
• – Dzień dobry – Dzień dobry Panie Marku (2010),
• – Plateau – Projekt Grechuta (2011),
• – Chór Kameralny Fermata – Grechuta niejednym głosem (2012),
• – Mistrzowie polskiej piosenki: Marek Grechuta (2013),
• – Grechuta Festival 2013 (2014),
• – Anawa 2020 (2020).

Każdy z tych albumów wnosi coś szczególnego do bogatej spuścizny artystycznej Grechuty, pokazując różnorodność interpretacji jego wyjątkowych utworów.

Zbiory poezji Marka Grechuty

Marek Grechuta był jednym z najważniejszych polskich artystów, którego twórczość obejmowała nie tylko muzykę, ale również poezję. Jego zbiory poezji to nieoceniony skarb, oferujący czytelnikom piękne i poruszające wiersze.

Oto lista jego znanych zbiorów poezji:

• będziesz się uśmiechać (1985),
• sztandary (1988),
• na serca dnie (1990),
• krajobraz pełen nadziei (1990),
• pani mi mówi niemożliwe… najpiękniejsze wiersze i piosenki (2015).

---

Oceń: Marek Grechuta

---