Kościół Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w Zamościu


Kościół Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny, znany również jako kościół franciszkanów, jest barokowym skarbem architektury usytuowanym na Starym Mieście w Zamościu. Jego historia sięga połowy XVII wieku, gdy został wzniesiony dla zakonników franciszkańskich.

Świątynia ta znajduje się w wschodniej części zamojskiego Starego Miasta, w bezpośrednim sąsiedztwie ulicy Staszica oraz placu Wolności. Co istotne, miejsce to pierwotnie zajmowała zajazd rodziny Bernarda Moranda, architekta, który odegrał kluczową rolę w kształtowaniu urbanistyki tego pięknego miasta.

Budowa świątyni

Budowę jednej z największych polskich świątyń, które powstały w XVII wieku, rozpoczęto w 1637 roku, kiedy to do Zamościa przybyli franciszkanie. Głównym inicjatorem budowy był ordynat Tomasz Zamoyski, który podjął się trudności związanych z wyborem odpowiedniego architekta. Po jego śmierci, do realizacji tej monumentalnej inwestycji przystąpił jego syn Jan Sobiepan Zamoyski.

W dyskusji dotyczącej autorstwa projektu świątyni pojawia się wiele głosów ze strony historyków sztuki. Jerzy Kowalczyk wskazuje na Jana Jaroszewicza jako autora, podczas gdy Adam Miłobędzki twierdzi, że pierwszym muratorem był Jan Wolff, a prace zakończył major artylerii, Jan Michał Link. Z kolei wyniki badań Ewy Lorentz sugerują, że projektantem kościoła był wenecki architekt Andrea dell’Aqua, a szczyty tworzyli Jan Michał Link oraz Jan Ignacy Delamars.

Ukończona w 1685 roku świątynia wyróżniała się nie tylko wysokością, ale także rozmiarem, przewyższając inne budowle sakralne w mieście, w tym nawet wówczas większą od zamojska kolegiata. Skonstruowana z trzech naw, półkolistego prezbiterium oraz dwóch bocznych kaplic, kościół zachwycał także bogato zdobionym wnętrzem, które cieszyło się nie tylko znakomitą polichromią, ale również kunsztownymi rzeźbami.

Wysoki dach kościoła sięgał wysoko i przypominał dzisiejszą katedrę w Zamościu. W miejscu obecnego placu Wolności postawiono również klasztor dla franciszkanów, a w północno-zachodnim jego rogu wzniesiono dzwonnicę, co dopełniało całości architektonicznej wizji tego imponującego kompleksu.

Okres zaborów

W okresie zaborów miało miejsce wiele znaczących przemian, które wpłynęły na wygląd i funkcjonalność kościoła Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny. Najwcześniejsze z tych zmian miały miejsce w 1774 roku, gdy miasto zostało zajęte przez Austrię, a zakład zakonu został zlikwidowany. Właśnie w tym czasie, w czasie modernizacji zamojskiej twierdzy, która następnie przechodziła pod dominację Rosji, świątynia została przekształcona w magazyn wojskowy.

Podczas tych przekształceń w obrębie budynku doszło do znacznych modyfikacji jego wnętrza, w tym podziału na kondygnacje. Co więcej, dzwonnica została całkowicie rozebrana, a nieco później ucierpiały również obiekty klasztorne.

Zewnętrzny wygląd kościoła uległ znacznej zmianie w 1887 roku, kiedy to obniżono dach, a wysokie szczyty zostały zdemontowane. W wyniku tych działań wewnętrzne sklepienie kościoła zostało uproszczone i zamienione na zwykły strop. Z zachowanych do dziś elementów można zobaczyć jedynie sklepienia bocznych naw.

XX i XXI wiek

W okresie międzywojennym budowla kościoła zyskała nowe zastosowanie, stając się miejscem dla różnych instytucji, takich jak Sejmik Powiatowy, jego wnętrza pełniły także funkcję muzeum, a w latach 70. i 80. XX wieku działało tu kino „Stylowy”, które zakończyło swoją działalność w 1994 roku. Po II wojnie światowej w zachodniej części kościoła zorganizowano Liceum Plastyczne, a także warsztaty, które ulokowano w piwnicach. Stan ten trwał aż do 2006 roku, kiedy to Liceum przeniosło się do nowej, bardziej funkcjonalnej siedziby.

Od 1993 roku, kościół parafii ojców Franciszkanów na nowo zyskał swoje religijne znaczenie, obejmując obsługę duszpasterską pobliskich osiedli położonych na południe od Starego Miasta, które wcześniej należały do parafii św. Mikołaja, takich jak Os. Promyk czy Os. Zamczysko. Główne wejście do kościoła jest efektownie usytuowane, z którego prowadzi szeroki pas schodów od strony wschodniej.

W latach 80. XX wieku rozpoczęto proces odnowy elewacji świątyni, podczas którego uwidoczniono barokowe elementy dekoracyjne takie jak korynckie pilastry czy portal fasady. Latem 2006 roku nastąpił pierwszy etap prac wyburzeniowo-remontowych, które uwolniły przestrzeń od „pięter” stworzonych w przeszłości w celu przystosowania kościoła do pełnienia roli muzeum, kina lub szkoły. Remonty są realizowane stopniowo, co umożliwia odpowiednie przygotowanie obiektu.

W roku 2017 parafia otrzymała dofinansowanie na projekt, którego celem jest przywrócenie pierwotnej formy świątyni oraz zagospodarowanie przyległego skweru. W ramach tych prac konserwatorskich dokonano licznych działań budowlanych i konstrukcyjnych, w tym:

  • przebudowa murów i sklepienia nawy głównej,
  • odtworzenie szczytów (świątynia osiąga wysokość 37,35 m),
  • odkopanie oraz uporządkowanie 2-kondygnacyjnych piwnic,
  • odtworzenie okrągłych klatek schodowych,
  • wykonanie nowych dachów,
  • odtworzenie kopuł nad kaplicami,
  • odtworzenie odsłoniętych pod warstwą tynku detali sztukatorskich, w tym oryginalnych opasek wokół okien nawy głównej,
  • przeniesienie głównego wejścia do kościoła z fasady wschodniej na zachodnią.

Po dokonanych przemianach, zewnętrzny wygląd kościoła uległ wyraźnej metamorfozie. W wrześniu 2021 roku, obiekt został poświęcony przez bp Mariana Rojka, stając się symbolem odnowy i perspektyw rozwoju dla lokalnej społeczności.

Bibliografia i źródła

W celu zgłębienia wiedzy na temat Kościoła Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w Zamościu, warto zapoznać się z poniższymi publikacjami, które stanowią źródła informacji:

  • Jerzy Kowalczyk, Zamość. Przewodnik, Zamość, Zamojski Ośrodek Informacji Turystycznej, 1995,
  • Adam Miłobędzki, Architektura Polska XVII wieku, Tom I, s. 307, 312, Warszawa 1980.

Przypisy

  1. a b AleksanderA. Stankiewicz, Jak Feniks z popiołów. Architektura kościoła franciszkanów w Zamościu, „Biuletyn Historii Sztuki”, 84 (4), 2022, s. 817–878, DOI: 10.36744/bhs.1136, ISSN 2719-4612 [dostęp 31.07.2023 r.]
  2. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30.09.2024 r. [dostęp 11.06.2010 r.]
  3. Uroczystość poświęcenia zamojskiego kościoła franciszkanów pw. Zwiastowania NMP. [dostęp 10.01.2023 r.]
  4. Ewa Lorentz, Dziedzictwo Franciszkanów Konwentualnych w Zamościu. Architektura - Sztuka - Historia (Zamość: Parafia Rzymskokatolicka pw. Zwiastowania NMP OO. Franciszkanów Konwentualnych w Zamościu, 2016).
  5. Adam Miłobędzki, Architektura polska w XVII wieku (Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980), s. 307-308; t. 2, s. 278, il. XVI.
  6. JerzyJ. Kowlaczyk, Jaroszewicz Jan, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 11, Wrocław: Ossolineum, 1964–1965, s. 11, DOI: 10.1515/9783110947977.1421 [dostęp 31.07.2023 r.]
  7. Staje się takim, jakim był w XVII w., „Inżynier Budownictwa” 4/2020, ISSN 1732-3428, s. 96.
  8. Rewitalizacja największego XVII-wiecznego barokowego kościoła oo. Franciszkanów w Polsce – Zamość.

Oceń: Kościół Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w Zamościu

Średnia ocena:4.59 Liczba ocen:18