Kościół św. Mikołaja w Zamościu

---

Lokalizacja

Kościół św. Mikołaja, znany z bogatej historii, jest byłą cerkwią grecką, a następnie greckokatolicką (unicką) oraz prawosławną. Zlokalizowany jest w południowo-wschodniej części starówki Zamościa, w pobliżu dawnych murów tego miasta. Główne wejście do świątyni znajduje się przy ulicy Bazyliańskiej, co czyni go łatwo dostępnym dla zwiedzających.

Historia

Okres prawosławny w XVII wieku

Na początku XVII wieku w Zamości powstała drewniana cerkiew, która otaczała swoją opieką wspólnotę Greków wyznania prawosławnego. Szybko jednak zmieniła się jej rola, gdyż została przejęta przez ruskie bractwo cerkiewne. To właśnie wtedy Tomasz Zamoyski, pełniący funkcję drugiego ordynata Ordynacji Zamojskiej, postanowił w 1618 roku zainwestować w nową, murowaną świątynię. Budowa trwała do 1631 roku, a za projekt odpowiadał Jan Jaroszewicz, znany z pracy nad innymi istotnymi budynkami w Zamościu, we współpracy z Janem Wolffem. W latach 1690–1698 znacząco rozszerzono obiekt, dodając ośmioboczną wieżę w stylu późnobarokowym, wyposażoną w strzelnice na dwóch poziomach. Takie zmiany były podyktowane strategiczną lokalizacją kościoła przy murach zamojskiej twierdzy, co miało na celu wzmocnienie funkcji obronnej miasta.

Okres greckokatolicki, pod opieką bazylianów w XVIII wieku

W 1706 roku, dzięki staraniom Anny z Gnińskich Zamoyskiej, cerkiew stała się miejscem modlitw dla bazylianów, stąd też współczesna nazwa pobliskiej ulicy Bazyliańskiej. Sprowadzono ich, by wzmacnić unią brzeską, a w 1720 roku obywał się tu synod zamojski, który na stałe wpłynął na latynizację cerkwi unickiej. W drugiej połowie XVIII wieku, w sąsiedztwie kościoła, powstał klasztor Bazylianów, który niestety nie przetrwał do dnia dzisiejszego. Oprócz tego dobudowano małe pomieszczenia na skarbiec oraz zakrystię, które umiejscowiono po bokach niewielkiego prezbiterium.

Pod zaborem rosyjskim

W czasach zaborów, kiedy Zamość znalazł się w granicach Rosji, budynek zakonu został zlikwidowany i rozebrany w 1864 roku. W rezultacie cerkiew unicka, na życzenie władz carskich, przekształcono w prawosławną świątynię pod patronatem św. Mikołaja Cudotwórcy, co miało miejsce w 1871 roku. Podczas tych zmian obiekt stracił wiele elementów dekoracyjnych, jednocześnie jednak zyskał cebulaste dachy hełmowe nad nawą i prezbiterium, a także czworoboczną kopułę z niewielką wieżą-latarnią, co podkreślało rosyjsko-bizantyjskie cechy architektoniczne.

Po I wojnie światowej

Po zakończeniu I wojny światowej, w 1918 roku, budynek zyskał nową funkcję, stając się kościołem rzymskokatolickim pod wezwaniem św. Stanisława Kostki. W związku z tym zrezygnowano z wielu elementów typowych dla prawosławnych cerkwi. W trakcie II wojny światowej, niestety, hitlerowskie władze okupacyjne postanowiły przekazać kościół grekokatolikom, zmieniając tym samym jego oblicze.

Po II wojnie światowej

W 1945 roku do zarządzania obiektem przystąpili redemptoryści, którzy otrzymali tę rolę po przybyciu do Zamościa w 1934 roku. To właśnie oni przywrócili pierwotną funkcję świątyni, a aktualnie jest to kościół pod wezwaniem św. Mikołaja. Przez wiele lat, aż do 1993 roku, stanowił on kościół parafialny, aż do momentu, w którym parafię przejęli franciszkanie, powracając do pobliskiego kościoła pw. Zwiastowania NMP.

Wyposażenie

Choć wnętrze tej jednonawowej świątyni nie jest zbyt rozległe, to zachwyca cennym wyposażeniem oraz estetyką. Wśród najważniejszych elementów można dostrzec późnorenesansowy portal z efektownymi rozetami,

jak również barokową kropielnicę wykonaną z czarnego marmuru, umieszczoną w kruchcie. Z kolei w części pronaosu zasiada chór muzyczny z organami, które mogą pochwalić się 16 głosami.

Wniebowstępujące anioły zdobią płaskorzeźby, a całość dopełniają polichromowane sztukaterie w sklepieniu nawy, które podkreślają elegancję tego miejsca.

Wśród nowoczesnych elementów wyposażenia warto wymienić granitowy główny ołtarz, dębowe ławki czy konfesjonały, które harmonijnie korespondują z historycznymi akcentami wnętrza. Dodatkowo, na wieży kościoła znajdują się dzwony, które pochodzą z połowy XX wieku.

---

Oceń: Kościół św. Mikołaja w Zamościu

---