Anastazy Trapszo

---

Początki artystyczne

W 1854 roku Anastazy Trapszo rozpoczął swoją artystyczną drogę, przybywając do warszawskiej Szkoły Dramatycznej, gdzie miał przyjemność uczyć się pod okiem J.T.S. Jasińskiego. Jego debiut odbył się we Lwowie 31 października 1856, kiedy wystąpił w roli Stanisława w sztuce zatytułowanej „Hrabia na Walorach”. Latem 1857 roku objął stanowisko kierownika zespołu lwowskiego, który prowadził podczas tournée do Brodów oraz Przemyśla.

W sezonie 1857/58 Trapszo dołączył do zespołu teatralnego Tomasza A. Chełchowskiego oraz Pawła Ratajewicza w Lublinie. Jego talent na scenie zaowocował kolejnym debiutem 13 kwietnia 1858 roku w Warszawskich Teatrach Rządowych, gdzie zagrał rolę Bernarda w sztuce „Mauprat”. W tej instytucji działał aż do 1866 roku, angażując się w prace nad różnymi dziełami dramatycznymi.

Jednak nie tylko sztuka była jego udziałem w tym okresie. W latach 1861 i 1862 Trapszo aktywnie uczestniczył w konspiracji w Warszawie. Niestety, w 1863 roku został aresztowany przez carskie władze. Na jego szczęście, dzięki staraniom aktora – Alojzego Żółkowskiego, udało mu się uzyskać wolność.

Projekt reformy teatrów prowincjonalnych

W 1864 roku Anastazy Trapszo stworzył kompleksowy projekt dotyczący teatru ludowego, który został zatwierdzony w roku 1865 przez Radę Administracyjną z przewodnictwem namiestnika Fiodora Berga. Niestety, z powodu nieporozumień pomiędzy Bergiem a dyrektorem Komisji Spraw Wewnętrznych, księciem Czerkaskim, projekt ten nie wszedł w życie. To samo dotyczyło zamysłów Trapszy dotyczących reorganizacji zespołów teatralnych w zaborze rosyjskim. Plan ten obejmował m.in. ścisłą współpracę dyrekcji w zakresie repertuaru oraz ustalania tras występów, a także poddanie zespołów pod opiekę WTR. Dodatkowo, planowano wprowadzenie nadzoru artystycznego i utworzenie szkoły dramatycznej w Lublinie, mającej na celu wsparcie teatrów prowincjonalnych.

Trapszo pozostawał aktywny jako aktor i prowadził lekcje związane z deklamacją oraz sztuką aktorską. Już w 1865 udzielał wykładów z deklamacji w warszawskim Instytucie Muzycznym. Z kolei od 16 do 27 marca 1866 roku występował gościnnie w zespole Ratajewicza w Lublinie, a 14 maja tego samego roku zagrał w teatrze krakowskim rolę Cześnika w „Zemście”.

Trapszo, z niegasnącym pragnieniem ulepszenia teatrów w prowincji, próbował zrealizować swoje marzenia we własnym zespole. Pracował nad tym zarówno w trakcie wędrówek po kraju, jak i podczas występów w warszawskich teatrach ogródkowych. W stolicy prezentował wysoko ambitny repertuar, często przewyższający propozycje teatrów rządowych, a także wyprzedzał je w inscenizacjach współczesnego repertuaru zarówno polskiego, jak i francuskiego.

W gronie jego teatralnych przygód znajdowały się również arcydzieła takie jak „Kupiec wenecki”, „Hamlet”, „Faust”, czy „Don Juan”. Wprowadził nowe zasady wynagradzania dla swoich aktorów, co było innowacją w ówczesnym teatrze. Poza tym, jako pasjonat pedagogiki, Trapszo stał się mentorem dla wielu utalentowanych aktorów. Wśród nich znaleźli się m.in. Bolesław Leszczyński, Maria Morozowicz-Szczepkowska, Edmund Rygier, Jan Kazimierz Tatarkiewicz, Ludwik Solski, Józef Śliwicki, Maksymilian Węgrzyn, Helena Marcello, Adolfina Zimajer, a także Irena Trapszo-Chodowiecka oraz Tekla Trapszo.

W latach 1866–1889, Trapszo pełnił rolę dyrektora teatrów prowincjonalnych, sprawując tę funkcję na obszarze wszystkich trzech zaborów, co podkreśla jego znaczenie w kształtowaniu polskiego życia teatralnego w tym okresie.

Ostatnie lata

W 1889 roku Anastazy Trapszo powrócił do zespołu dramatu WTR, stając się częścią artystycznej wspólnoty, która miała na celu tworzenie niezapomnianych przedstawień.

W 1892 roku, po pewnym czasie pracy, potrzebował urlopu zdrowotnego, co skłoniło go do przeniesienia się do Lwowa. Tam, w sezonie 1892/93, odnosił sukcesy nie tylko jako aktor, ale także jako reżyser.

Od początku 1894 roku aż do końca swojego życia związany był z teatrem krakowskim. W Krakowie, 29 października 1896 roku, obchodził swoje czterdziestolecie pracy, grając znaczącą rolę Montricharda w sztuce „Walka kobiet”.

Po jego śmierci, na światło dzienne wyszedł opracowany przez niego Podręcznik sztuki dramatycznej dla artystów i amatorów, który został wydany w Krakowie w 1899 roku. W jego zbiorach pozostała również nieukończona Autobiografia, która nosi ślady jego twórczych przemyśleń i doświadczeń.

Życie prywatne

Anastazy Trapszo był przedostatnim z dziesiątki dzieci Franciszka Ksawerego Trapszy (1783-1857), który zasłynął jako weteran konfliktów napoleońskich oraz jako urzędnik wojskowy w Kongresówce. Jego matką była Domicela z Kwasiborskich (1795-1852).

Był dwukrotnie żonaty: jego pierwszą małżonką była Anna Eugenia z Ćwiklińskich, nosząca wcześniej nazwisko Gustaw. W młodości występowała na scenie w ramach amatorskich przedstawień, a później angażowała się w działalność teatralną swojego męża. Jego drugą żoną była Natalia z Karasińskich, z którą stworzył rodzinę artystyczną, znaną w polskim teatrze.

Do jego potomków należeli: Marceli Trapszo (1858–1921), którego żoną była aktorka Aleksandra z Ficzkowskich Trapszowa (1854–1909), Stanisław Trapszo (1862–1896), Irena Trapszo-Chodowiecka (1868–1953) oraz Tekla Trapszo (1873–1944). Rodzinna tradycja aktorska była kontynuowana przez inne pokolenia, w tym Felicję Trapszo (1902–1938) oraz Mieczysławę Trapszównę (1879–1972), bardziej znaną jako Mieczysława Ćwiklińska, a także Zofię Trapszową.

---

Oceń: Anastazy Trapszo

---